Otyłość ma wiele wspólnego z ADHD i spektrum autyzmu. Zauważono, że istnieje między nimi wiele zależności i powiązań.

Ale od początku…

Otyłość (E66 – ICD10)

Otyłość jest chorobą przewlekłą, ze skłonnościami do nawrotów (nie znoszę określenia efekt jo-jo…). I tak jak każdą chorobę, należy leczyć.

I to co ważne, zapamiętajcie proszę, że otyłość to nie jest defekt kosmetyczny. To wieloczynnikowy problem zdrowotny, którego przyczyny nie leżą tylko w słyszanym wszem i wobec „za dużo żresz i za mało się ruszasz”.

Wpływają na to bardzo złożone i skomplikowane mechanizmy, które oddziałowują na szereg innych procesów dziejących się w naszym organizmie. Oczywiście, tyjemy od dodatniego bilansu energetycznego (czyli jem więcej kalorii niż potrzebuję), a chudniemy od ujemnego bilansu energetycznego (czyli wtedy, kiedy jem mniej kalorii niż potrzebuję).

Natomiast okazuje się, że nie jest to takie proste w praktyce i kiedy już pojawiła się otyłość, mogą wystąpić różne inne trudności z redukcją masy ciała.

Otyłość a ADHD i spektrum autyzmu

Otyłość ma wiele wspólnego z ADHD i spektrum autyzmu. Zauważono, że istnieje między nimi wiele zależności i powiązań.

Począwszy od

• hipotezy o wspólnych mechanizmach w procesach mózgowych (mówi się, że mogą one dzielić się dysfunkcjami układu dopaminergicznego, które leżą u podstaw niedoboru nagrody (reward deficiency)).

Co ciekawe, „zespół niedoboru nagrody”, charakteryzujący się niewystarczającym naturalnym wzmocnieniem związanym z dopaminą, prowadzącym do „niestandardowych” natychmiastowych nagród (takich jak nieodpowiednie jedzenie) został opisany zarówno w ADHD, jak i otyłości,

• przez wspólne uwarunkowania genetyczne,
• związek stresu oksydacyjnego występującego w otyłości, który został skorelowany z ADHD,
• po silny wpływ występujących objawów w ADHD i spektrum autyzmu na rozwój otyłości.

Dostępne publikacje w większości dotyczą dzieci i wspólne zależności są opisywane częściej między otyłością a ADHD, niż otyłością a spektrum autyzmu. Natomiast na podstawie dostępnej literatury i wiedzy, możemy być pewni, że zwiększone ryzyko występowania otyłości jest również zwiększone w spektrum autyzmu i ADHD, w porównaniu do populacji bez zaburzeń neurorozwojowych.

ADHD i otyłość

Otyłość dotyczy aż 40% dzieci z ADHD oraz 70% dorosłych z ADHD.

Chociaż na pierwszy rzut oka wydawałoby się to absurdalne, bo wśród mitów widnieje przekonanie, że osoby chorujące na otyłość są leniwe i nieaktywne, a osoby z ADHD nadpobudliwe i nadmiernie ruchliwe, co raczej powinno wpływać na spadek masy ciała.

Rzeczywistość i przyczyny jakie leżą u podłoża otyłości są jednak nieco bardziej złożone.

Wpływ objawów ADHD na rozwój otyłości

Na przykład w ADHD często występuje spadek motywacji do działania, trudności z rozpoczęciem zadania, przekładanie zadań na „wieczne później”.

Może to dotyczyć wyjścia na siłownie, przygotowania zdrowych posiłków czy zrobienia zakupów. Może to w jakiś sposób przypominać mityczne „lenistwo osoby otyłej”. A to, że nadaktywność w ADHD jest kojarzona ze strusiem pędziwiatrem i osobami, które nie są w stanie usiąść na tyłku, również nie odzwierciedla rzeczywistości, gdzie nadruchliwość, może objawiać się na przykład potrzebą ciągłego ruszania rękami (sięgając po jedzenie na przykład), wiercenia się, poruszania stopami czy… przeżuwania (czyżby jedzenia?).

Jak widzicie, nadruchliwość również może być związana ze zwiększonym spożyciem jedzenia u osób z ADHD.

Co może mieć wpływ na rozwój otyłości?

• Trudności w regulacji emocji i odczuwanie negatywnych emocji (prowadzą do nadmiernego jedzenia, kompulsywnego objadania się, jedzenia pod wpływem emocji),
• Zaburzenia w odczuwaniu głodu i sytości (przyczyną może być rozregulowanie ośrodka głodu i sytości w mózgu).
• Nieprawidłowe wzorce żywieniowe i nieprawidłowe nawyki z dzieciństwa (zarówno, gdy nasi rodzice lub opiekunowie odżywiali się niezdrowo, jak i wtedy, kiedy rodzice lub opiekunowie utrwalali w nas niekorzystne zachowania żywieniowe, np. zamiast pracować nad naszą wybiórczością żywieniową, pozwalali nam jeść ciągle te same produkty nawet jeśli były to tylko drożdżówki, pizza, parówki i czekoladowe płatki z mlekiem).
• Rytuały i schematy żywieniowe (twoje nieprawidłowe nawyki żywieniowe wynikające z obsesyjnych i kompulsyjnych rytuałów lub powtarzających się i schematycznych zachowań).
• Zachowania impulsywne i spadek koncentracji (mogą prowadzić do przejadania się, niezwracania uwagi na to co jesz i ile jesz oraz na skład produktu oraz do podejmowania niekorzystnych decyzji, kupowania pod wpływem emocji niezdrowych przekąsek).
• Problemy z organizacją i chaosem (mogą prowadzić do jedzenia w pospiechu, jedzenia chaotycznego, nieregularnego, niezwracania uwagi na to co jesz, mogą powodować problemy z planowaniem i przygotowywaniem posiłków, trudności w dokonywaniu wyborów zakupowych).
• Zapominanie (może doprowadzić do pominięcia posiłku lub spożycie go o innej porze, możesz zapomnieć co miałaś kupić lub jaki posiłek chciałaś przygotować, jak wykonać posiłek lub zapomnieć o kluczowym składniku podczas gotowania).

Od jelita prosto do mózgu 

Może słyszeliście o osi jelita-mózg i o tym, że prawidłowe funkcjonowanie mózgu (i całego organizmu) jest w dużej mierze zależne od stanu mikrobioty jelitowej (czyli mikroorganizmów zamieszkujących przewód pokarmowy) i przewodu pokarmowego „odżywianego” przez nią.

U osób z ADHD i w spektrum autyzmu występuje inny skład mikrobioty jelitowej niż u osób bez zaburzeń neurorozwojowych. Co ważne, takie zmiany występują również u osób chorujących na otyłość. Oczywiście zmiany w mikrobiocie jelitowej mogą być również wynikiem stosowanych leków czy nieprawidłowej diety.

Mikrobiota a spektrum autyzmu

Dbałość o stan naszych jelit ma szczególne znaczenie u osób w spektrum autyzmu, ponieważ jesteśmy bardziej podatni na zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Może w dzieciństwie doświadczyliście bólów brzucha, chronicznych zaparć, biegunek, chorób zapalnych jelit czy refluksu żołądkowo-przełykowego.

Dzieci z autyzmem doświadczają zaburzeń ze strony przewodu pokarmowego osiem razy częściej niż dzieci bez zaburzeń neurorozwojowych. Te dolegliwości często zostają również u dorosłych. Może występować nadwrażliwość ze strony przewodu pokarmowego na różne pokarmy, alergie pokarmowe, zespół jelita drażliwego (IBS) czy SIBO.

Skuteczność w poprawie stanu mikrobioty jelitowej mogą przynieść odpowiednio dopasowane probiotyki, dieta śródziemnomorska i dieta przeciwzapalna, zadbanie o codzienną dawkę ruchu, eliminacje używek i nadmiaru stresu.

Odporność a ADHD i spektrum autyzmu

O tym jak wzmocnić stan mikrobioty, odporność i zmniejszyć stan zapalny przeczytaj w książce, która napisałam z dietetyczką Magdaleną Makarowską „Zadbaj o odporność w insulinooporności”.

Mimo, że poradnik jest kierowany do osób z insulinoopornością, to zalecenia, które są w niej zawarte i wszelkie informacje na temat zdrowia jelit i odporności, są kierowane do każdego. Polecam również zainteresować się tematem insulinooporności, szczególnie jeśli zmagasz się z nadwagą lub otyłością, którym bardzo często towarzyszy insulinooporność.

Ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolicznych i hormonalnych jest u osób z ADHD i ASD wysokie, więc skuteczna profilaktyka ma ogromne znaczenie.

Do tej pory napisałam i współtworzyłam 12 książek na temat insulinooporności oraz poradnik o celiakii. Mimo, że nie piszemy tam stricte o ADHD i spektrum autyzmu, to przepisy, porady, informacje na temat różnych jednostek chorobowych mogą być bardzo pomocne dla każdego.

Źródło:

1. Cortese, S., & Tessari, L. (2017). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) and Obesity: Update 2016. Current Psychiatry Reports, 19(1), 4. 
2. Cortese, S., Moreira-Maia, C. R., St Fleur, D., Morcillo-Peñalver, C., Rohde, L. A., & Faraone, S. V. (2016). Association Between ADHD and Obesity: A Systematic Review and Meta-Analysis. The American Journal of Psychiatry, 173(1), 34-43. 
3. Dhaliwal, K. K., Orsso, C. E., Richard, C., Haqq, A. M., & Zwaigenbaum, L. (2019). Risk Factors for Unhealthy Weight Gain and Obesity among Children with Autism Spectrum Disorder. International Journal of Molecular Sciences, 20(13), 3285. 
4. Edlow A. G. (2017). Maternal obesity and neurodevelopmental and psychiatric disorders in offspring. Prenatal diagnosis, 37(1), 95–110.
5. Góralska M., Majewska-Szczepanik M., Szczepanik M., Mechanizmy immunologiczne towarzyszące otyłości i ich rola w zaburzeniach metabolizmu, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 2015, 69, s. 1384-1404.
6. Harris, H.A., Bowling, A., Santos, S., Greaves-Lord, K., Jansen, P.W. (2022). Child ADHD and autistic traits, eating behaviors, and weight: A population-based study. Pediatric Obesity, 17(11). 
7. Janczy A., Kochan Z., Małgorzewicz S., Endotoksemia i zaburzenia bariery jelitowej towarzyszące nadwadze i otyłości, Postępy Mikrobiologii 2019, 58(4), s. 427-432.
8. Kłósek P., Rola stresu psychologicznego w neuroendokrynnej regulacji pobierania pokarmu i powstawaniu otyłości, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, tom 7, nr 3, s. 111-118,
9. Li, Y.-J., Xie, X.-N., Lei, X., Li, Y.-M., & Lei, X. (2020). Global prevalence of obesity, overweight and underweight in children, adolescents and adults with autism spectrum disorder, attention-deficit hyperactivity disorder: A systematic review and meta-analysis. Obesity Reviews, 21(12), e13123.
10. Sammels, O., Karjalainen, L., Dahlgren, J., & Wentz, E. (2022). Autism Spectrum Disorder and Obesity in Children: A Systematic Review and Meta-Analysis. Obesity Facts, 15(3), 305-320. 
11. Sears, B., & Ricordi, C. (2011). Anti-inflammatory nutrition as a pharmacological approach to treat obesity. Journal of Obesity, 2011.
12. Tehrani A., Nezami B., Gewirtz A. i in., Obesity and its associated disease: a role for microbiota?, „Neurogastroenterology and Motility” 2012, no. 24, s. 305–311.
13. Tilg H., Moschen A., Kaser A., Obesity and the microbiota, Gastroenterology 2009, no. 136, s. 1476–1483.