Są osoby, które w dniu narodzin otrzymały wyjątkowy pakiet w postaci neuroróżnorodności. Są osoby z ADHD, są osoby w spektrum autyzmu, są osoby z innymi zaburzeniami neurorozwojowymi, a są też takie, które mają zarówno ADHD jak i spektrum autyzmu w duecie. Mam przyjemność być jedną z tych osób 🙂

Jeszcze nie tak dawno uważano, że te dwa zaburzenia nie mogą występować razem, ale ostatnie lata w świecie nauki udowodniły, że to nie prawda. Już w klasyfikacji diagnostycznej DSM-5 z 2013 roku opisano, że ADHD i ASD mogą współwystępować, a w najnowszej klasyfikacji WHO ICD-11, która weszła w 2022 roku, również pojawiła się informacja o wspólnym występowaniu ADHD i spektrum autyzmu.

Diagnoza ADHD i spektrum autyzmu

Około 30-80% osób w spektrum autyzmu spełnia kryteria ADHD, a około 20-50% osób z ADHD spełnia kryteria spektrum autyzmu. Spora część osób nie spełnia pełnych kryteriów diagnostycznych, ale występują u nich niektóre charakterystyczne objawy dla „drugiego” zaburzenia neurorozwojowe.

WAŻNE! Objawy u dorosłych mogą różnić się od tych, które pojawiały się w okresie dzieciństwa. Mogą zmniejszać swoją intensywność, inaczej wyglądać, niektóre mogą po prostu ustępować, w wyniku pracy, którą włożyliśmy w swój rozwój i leczenie np. psychoterapia, coaching, praca nad  kompetencjami społecznymi, warsztaty z komunikacji itd.

Objawy u dziewczynek mogą być inne niż u chłopców, a objawy u dorosłych kobiet, mogą się różnić od objawów dorosłych mężczyzn. Dziewczynki posiadają bardziej rozwinięte umiejętności społeczne i emocjonalne, co pozwala im skutecznie maskować swoje objawy i trudności.

Co łączy ADHD i spektrum autyzmu?

Jakie mają cechy wspólne i po czym poznać, które objawy dotyczą którego zaburzenia? Wiele badań wskazuje, że dzieci z ADHD, których funkcjonowanie społeczne jest zaburzone, może być powiązane ze spektrum autyzmu. Natomiast u dzieci ze spektrum autyzmu pojawiające się objawy impulsywności, nadpobudliwości ruchowej i niepokoju, mogą wskazywać i być powiązane z ADHD.

ADHD i spektrum autyzmu mają wiele wspólnych cech. Mogą one prowadzić do błędnej diagnozy, niekompletnej diagnozy lub jej braku. Mają swoje początki we wczesnym dzieciństwie a wiele osób dorosłych jest niezdiagnozowanych lub błędnie diagnozowanych (np. zaburzenia osobowości borderline).

Mogą doprowadzić do negatywnych skutków w codziennym funkcjonowaniu oraz rozwinięcia zaburzeń psychicznych oraz chorób psychosomatycznych. Zarówno osoby z ADHD i ASD potrzebują zrozumienia, akceptacji i wsparcia! Możemy pracować, uczyć się, zakładać rodziny, tworzyć szczęśliwe związki, spełniać marzenia i rozwijać się!

Trudności w relacjach społecznych i komunikacji 

Trudności z nawiązywaniem nowych znajomości i podtrzymywaniem relacji, to charakterystyczny objaw w spektrum autyzmu, ale występuje także w ADHD. Mimo, że przyczyna występowania ich może być inna: osoba w spektrum autyzmu może mieć trudności w odczytywaniu emocji, sygnałów werbalnych i niewerbalnych innych osób, a osoba z ADHD może wykazywać nadmierną impulsywność. Skutek jest ten sam.

Z drugiej strony nie mamy pełnej wiedzy jak to wygląda u osób z diagnozą łączoną. Czy zależy to od dominacji jednego zaburzenia nad drugim, czy to wynik innych objawów, które nakładają się na siebie i wpływają na dodatkowe obszary? Temat cały czas badany.

Zarówno u kobiet z ADHD, jak i ASD może pojawiać się tzw. OVERSHARING

Oversharing objawia się tym, że dzielimy się z innymi osobami swoimi przeżyciami, historiami, informacjami i opowieściami, którymi niekoniecznie powinniśmy się dzielić. Wpadamy w słowotoki i każdemu uzewnętrzniamy się ze swoich przeżyć. Nie umiemy złapać hamulca, ponieważ nie posiadamy umiejętności selekcjonowania ważnych i mniej ważnych informacji, a także ze względu na trudności emocjonalne i trudności z odczytywaniem cudzych emocji, myśli, mowy ciała, nie przykładamy wagi do tego jak to zostanie odebrane.

Nie zastanawiamy się co ta osoba zrobi z tą informacją, czy w ogóle możemy jej zaufać. Po prostu płyniemy z potokiem słów bez większego zastanowienia.

Problemy w relacjach przekładają się również na obszar seksualny

Kobiety w spektrum autyzmu są bardzo ufne, czasami naiwne, łatwowierne, natomiast kobiety z ADHD częściej angażują się w ryzykowne zachowania seksualne, jak seks bez zabezpieczenia, spontaniczny seks na pierwszym spotkaniu, seks z nieznajomą osobą czy zdrady.

Gdy połączymy „autystyczną naiwność i łatwowierność”, z „ADHDową impulsywnością i skłonnością do ryzyka”, może pojawić się jeszcze bardziej niebezpieczna mieszanka. Należy tutaj podkreślić, że w badaniach często przewijają się informacje, że kobiety z ASD są bardziej narażone na przemoc seksualną, wykorzystywanie, molestowanie, gwałty, a kobiety z ADHD są bardziej narażone na nieplanową ciąże (również w okresie nastoletnim), choroby przenoszą drogą płciową, przemoc i toksyczne relacje.

Zainteresowania 

Możemy perfekcyjnie rozwijać swoje umiejętności i dokładnie poznawać obszary, które nas interesują. W przeciwieństwie do tematów, które totalnie nie są w grupie naszych zainteresowań. Jeśli musimy zająć się czymś co nas nie interesuje, miewamy trudności z dostosowaniem się do wykonania takiego zadania, odwlekamy jego realizacje i pojawia się ta słynna „ściana”, która nie pozwala nam ruszyć dalej.

Zaczyna się walka z prokrastynacją albo robieniem wielu rzeczy dookoła, byleby nie zabrać się za tę jedną konkretną. Natomiast jeśli robimy coś co nas interesuje, coś co uwielbiamy, potrafimy być w pełni temu oddane. Często kosztem innych zajęć i obowiązków. Takie zainteresowania mogą pomagać nam w osiąganiu wysokim wyników w nauce czy karierze zawodowej, ale także wpływać na zaniedbanie innych obszarów.

Problemy z koncentracją

Możemy doświadczać trudności z koncentracją na zadaniach, szczególnie na tych, które wymagają długotrwałego skupienia uwagi. Szybko się rozpraszamy, trudno nam wrócić do zadania, kiedy musimy przerwać jego realizacje w trakcie. Szybko popadamy we frustracje, jeśli ktoś nam przeszkadza i rozprasza, nie lubimy, gdy ktoś obserwuje naszą pracę. Możemy mieć trudności z organizacją czasu i zadań.

Brzmi jak klasyczny objaw ADHD, ale u osób w spektrum autyzmu też występuje. I tutaj zwykle pojawiają się wątpliwości, czy to objaw spektrum autyzmu, który pojawia się w wyniku innego mechanizmu niż w ADHD, ale daje ten sam objaw, czy to właśnie objaw ADHD u osoby w spektrum autyzmu?

Hiperaktywność i impulsywność

Objaw, który jest charakterystyczny dla osób z ADHD, ale jest też obecny w spektrum autyzmu. Również nie mamy pewności jaki mechanizm u osób z ASD za to odpowiada i czy to wynika z ADHD, czy innych mechanizmów.

Impulsywność u kobiet może przybierać postać gwałtownych i nieprzemyślanych decyzji np. w formie niekontrolowanego wydawania pieniędzy, objadania się, nadmiernych reakcji emocjonalnych na różne bodźce, wyrażanie swoich myśli w nieprzemyślany sposób, czego często później możemy żałować.

Impulsywność może prowadzić również do niebezpiecznych zachowań seksualnych i nawiązywania toksycznych relacji, podejmowania ryzykownych zachowań jak zażywanie narkotyków, nadużywanie alkoholu, szybka jazda samochodem, jazda samochodem pod wpływem alkoholu, wdawanie się w bójki czy nawet podejmowanie się przestępstw.

Hiperaktywność może towarzyszyć zachowaniom impulsywnym lub przybierać zupełnie inną postać, jak np. nadmierne ruszanie kończynami, trudności z wysiedzeniem w jednym miejscu itd.

Maskowanie – udawanie „normalności” 

Udawanie „normalności” jest nam bardzo dobrze znane, jak mało komu. Kobiety neuroróżnorodne zarówno z ADHD, spektrum autyzmu jak i diagnozą łączoną mają niesamowitą zdolność kamuflowania się.

Maskujemy swoje objawy np.

• Wycofując się z dyskusji z innymi osobami, żeby uniknąć pokazania jakiś deficytów.
• Obsesyjnie sprawdzamy czy nie zostały zgubione różne przedmioty, takie jak klucze, telefon, torebka.
• Usilne kontrolujemy swoją nadaktywność (staramy się spokojne siedzieć, chowamy dłonie pod stół podczas skubania skórek itp.) Co niestety zwiększa niepokój, napięcie, stres i frustrację.
• Przyjmujemy różne role społeczne np. przewodnicząca klasy, a później kierowniczka w firmie. Bycie „liderką” pomaga ukrywać  trudności w relacjach społecznych albo problemy z koncentracją i skupieniem uwagi.

Zaburzenia przetwarzania sensorycznego

Objawiają się trudnościami oraz zaburzonym odbieraniem bodźców, takich jak dźwięk, światło, dotyk, ból, zapach lub smak. Możemy doświadczać przestymulowania sensorycznego. Zaburzenia integracji sensorycznej, kojarzone głównie z zaburzeniami dziecięcymi ale mogą występować również u dorosłych.

Osoby z ADHD i/lub ASD bardzo często zmagają się z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego co prowadzi do szybkiego przebodźcowywania się (objawia się np. zmęczeniem, drażliwością, napadami złości, płaczliwością, sennością, uczuciem przytłoczenia i przeciążenia, „ciężką” głową lub bólem, potrzebą zamknięcia oczu i zatkania uszu itp.)

Dysocjacja

Zjawisko, które polega na oddzieleniu od siebie np. myśli, emocji, wspomnień, świadomość, tożsamości czy funkcji sensorycznych. Może być to rodzaj reakcji obronnej, w wyniku której próbujemy „odczepić się” od bolesnych, traumatycznych lub przytłaczających doświadczeń, ale także objaw różnych zaburzeń psychicznych np. depresji, zaburzeń lękowych, depresja itd.

Dysocjacja może przyjmować różne formy, np:

• Depersonalistacja (osoba doświadcza poczucia oddzielenia od własnego ciała lub uczucie, że „jest obserwatorem” własnego życia, jakby „na zewnątrz siebie”).
• Derealizacja (osoba odczuwa, że otaczający ją świat wydaje się nieprawdziwy, obcy, nierealny lub oddzielony od niej).
• Amnezja dysocjacyjna (niemożność przypomnienia sobie pewnych aspektów ze swojej przeszłości, zdarzeń lub informacji, które normalnie byłyby dostępne w pamięci).
• Rozdwojenie osobowości, czyli dysocjacyjne zaburzenie tożsamości (osoba doświadcza rozszczepienia lub występowania różnych osobowości, które mogą mieć odrębne pamięć, zachowanie, preferencje czy nawyki).

U osób z ADHD i ASD, dysocjacja może objawiać się w formie:

• Zaników sensorycznych (możemy wycofywać się wewnętrznie i odłączyć od bodźców zewnętrznych, co prowadzi do ograniczonej świadomości sensorycznej. Możemy nie reagować na bodźce w sposób oczekiwany lub wydawać się odizolowane od otoczenia).
• Przesunięcia uwagi (pojawiające się epizody, w których wydajemy się być nieobecne lub oddzielone od bieżącego momentu. Możemy wydawać się zamyślone, odczepione lub nieobecne).
• Ograniczonej interakcji społecznej (wycofywanie się z interakcji, unikaniu kontaktu wzrokowego lub kontaktu fizycznego).
• Dysocjacji emocjonalnej (trudności w regulacji emocji, czujemy się odłączone od swoich emocji lub trudno nam odczuwać i je rozpoznawać).

Warto podkreślić, że dysocjacja występuje też w wielu innych zaburzeniach psychicznych, pod wpływem silnego stresu i lęku, czy nawet zmęczenia. Jeśli doświadczasz jej często, na pewno porozmawiaj o tym ze swoim lekarzem psychiatrą i znajdźcie przyczynę!

Trudności z regulacją emocji i nadwrażliwość emocjonalna

Czyli problem z rozpoznawaniem emocji i wyrażanie ich nieadekwatnie do sytuacji. Ograniczone umiejętności w nazwaniu i opisaniu swoich uczuć, utrudniają skuteczną regulację emocji, prowadzą do frustracji, niezrozumienia i konfliktów.

Możemy nie wiedzieć jak reagować w różnych sytuacjach społecznych co prowadzi do nasilenia różnych objawów ADHD i spektrum autyzmu, a także do zachowań wynikających z trudności z regulacją emocji i radzenia sobie ze stresem (np. wybuchy emocjonalne, zachowania impulsywnie, nadmierna ruchliwość lub w drugą stronę: zablokowanie emocjonalne i brak dostępu do emocji w sytuacjach w których okazywanie emocji czy empatii, byłoby wskazane (np. okazanie radości na długo wyczekiwany pierścionek zaręczynowy).

Zaburzenia psychiczne i zaburzenia snu

Zarówno kobiety w spektrum jak i ADHD mają zwiększone ryzyko współwystępowania innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości a także zaburzeń snu. Zaburzenia snu mogą wynikać z przesunięcia rytmów okołodobowych (opóźnienie wydzielania melatoniny. Przeczytaj w artykule Sen w ADHD i ASD).

Objawy psychosomatyczne

Stres, zaburzenia snu, napięcie, trudności z regulacją emocji, nieprawidłowy styl życia i czynniki genetyczne mogą prowadzić do rozwoju zaburzeń i chorób psychosomatycznych, takich jak:

• choroby autoimmunologiczne,
• zaburzenia hormonalne i metaboliczne,
• ryzyko sercowo-naczyniowe,
• otyłość,
• nowotwory itp.

Osoby z ASD i ADHD są bardziej narażone na problemy zdrowotne, niż osoby neurotypowe. Wynika to z innego działania różnych systemów w organizmie i predyspozycji genetycznych (np. w publikacjach podkreślano związek między autyzmem a zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego w tym chorobami jelit, alergiami pokarmowymi, stanami zapalnymi i niedoborami pokarmowymi, związek między ADHD a otyłością, a także wspólny czynnik (ADHD i ASD) w przypadku padaczki i PCOS. Napisałam o tym osobne artykuły).

Źródło:

• Bădescu, G. M., Fîlfan, M., Sandu, R. E., Surugiu, R., Ciobanu, O., Popa-Wagner, A. (2016). Molecular mechanisms underlying neurodevelopmental disorders, ADHD and autism. Rom J Morphol Embryol, 57(2), 361-366. 
• Doernberg, E., & Hollander, E. (2016). Neurodevelopmental Disorders (ASD and ADHD): DSM-5, ICD-10, and ICD-11. CNS Spectr, 21(4), 295-299. 
• Fairchild, G. „Shared or Distinct Alterations in Brain Structure in Disorders Across the Impulsivity-Compulsivity Spectrum: What Can We Learn From Cross-Disorder Comparisons of ADHD, ASD, and OCD?” Am J Psychiatry, 2020 Sep 1;177(9):799-801.
• Hoogman, M., van Rooij, D., Klein, M., Boedhoe, P. S. W., Ilioska, I., Li, T., Patel, Y., et al., „Consortium neuroscience of attention deficit/hyperactivity disorder and autism spectrum disorder: The ENIGMA adventure” Hum Brain Mapp, 2022 Jan;43(1):37-55.
• May, T., Brignell, A., Hawi, Z., Brereton, A., Tonge, B., et al. (2018). Trends in the overlap of autism spectrum disorder and attention deficit hyperactivity disorder: prevalence, clinical management, language, and genetics. Current Developmental Disorders Reports, 5(1), 49–57.
• Sinzig, J., Walter, D., Doepfner, M. (2009). Attention deficit/hyperactivity disorder in children and adolescents with autism spectrum disorder: Symptom or syndrome? Journal of Attention Disorders, 13(2), 117-126.
• Taylor, M.J., Charman, T., Robinson, E.B., Plomin, R., Happé, F., et al. (2013). Developmental associations between traits of autism spectrum disorder and attention deficit hyperactivity disorder: A genetically informative, longitudinal twin study. Psychological Medicine, 43(8), 1735-1746.
• Van Der Meer, J.M.J., Oerlemans, A.M., Van Steijn, D.J., Lappenschaar, M.G., Sonneville de, L.M., et al. (2012). Are autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder different manifestations of one overarching disorder? Cognitive and symptom evidence from a clinical and population-based sample. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 51(11), 1160-1172.
• Velarde, M., Cárdenas, A. (2022). Autism spectrum disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder: challenge in diagnosis and treatment. Medicina, 82 Suppl 3, 67-70. 
• Zablotsky, B., Bramlett, M.D., Blumberg, S.J. (2017). The co-occurrence of Autism Spectrum Disorder in children with ADHD. Journal of Attention Disorders, 108705471771363.