Celiakia, nazywana także chorobą trzewną, to nieuleczalna choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym, w której własny układ immunologiczny (odpornościowy), reagując nieprawidłowo, atakuje tkanki organizmu (kosmki jelitowe) pod wpływem spożycia produktów zawierających gluten, co prowadzi do zespołu złego wchłaniania, a w efekcie do niedożywienia i zaburzeń będących jego następstwem. Jedynym znanym obecnie sposobem wyciszenia objawów celiakii jest restrykcyjne przestrzeganie na stałe diety bezglutenowej. 

Dla osób chorych na celiakię, inaczej niż dla pozostałych, gluten jest składnikiem toksycznym. Działa jak trucizna. Po jego spożyciu pojawia się nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego, polegająca na tym, że zamiast chronić nasz organizm, ten zaczyna go atakować. W tym przypadku wytwarzane autoprzeciwciała ukierunkowane na endomysium mięśni gładkich i transglutaminazę tkankową powodują stopniowe uszkadzanie kosmków jelitowych, wywołując stan zapalny nie tylko w jelitach, ale w całym organizmie oraz zaburzając równowagę mikrobioty jelitowej. 

Gdy dochodzi do uszkodzenia, a nawet zaniku kosmków jelitowych, jelita przestają efektywnie wchłaniać składniki odżywcze. Pojawiają się niedobory pokarmowe. Stopniowo pogłębia się zagłodzenie i wyniszczenie organizmu, co uzewnętrznia się na wiele sposobów. Oczywiście wszystko to nasila stan zapalny w organizmie, który sam w sobie również generuje wiele niekorzystnych procesów. 

Celiakia a zaburzenia psychiczne

Coraz więcej mówi się o zależności między celiakią a zaburzeniami psychicznymi, natomiast naukowcy cały czas szukają odpowiedzi na źródło ich powstawania. Czy wynikają one z czynników o wspólnym podłożu genetycznym, czy jest to efekt samej celiakii, jej objawów i neurobiologicznych mechanizmów, które zachodzą w organizmie? A może jest to skutek trudności z życia z chorobą, stosowaniem diety bezglutenowej, brakiem akceptacji i wsparcia u pacjentów? Mówi się również o dysregulacji osi jelita-mózg, a także stanu zapalnego, niedoborów pokarmowych i wpływie dysbiozy jelitowej, co zdecydowanie ma miejsce zarówno w celiakii, jak i depresji oraz zaburzeniach lękowych. Zaburzenia pracy jelit wpływają również na produkcję serotoniny i jej działanie, której najwięcej znajduje się właśnie w jelitach.

W 2020 roku w czasopiśmie naukowym Nutrients ukazała się duża metaanaliza dotycząca zaburzeń psychicznych współwystępujących z celiakią. W badaniach udowodniono wyraźny związek między chorobą trzewną, a występowaniem depresji, zaburzeń lękowych, ADHD, spektrum autyzmu i zaburzeń odżywiania. Badano również powiązanie między chorobą afektywną dwubiegunową (ChAD) oraz schizofrenią, natomiast nie znaleziono istotnych statystycznie różnic między występowaniem tych zaburzeń u osób z celiakią, a grupą kontrolną – bez celiakii.

Spektrum autyzmu i ADHD a celiakia

W analizie w której łącznie wzięło udział 38 440 uczestników z celiakią, okazało się, że 8,7% pacjentów miała również spektrum autyzmu, natomiast spośród 767 uczestników ze spektrum autyzmu, stwierdzono, że 1,3% choruje także na celiakie. W innej analizie zwrócono uwagę, że u 34% dzieci w spektrum autyzmu, występowały dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego.

W kolejnym badaniu sprawdzano związek między celiakią a ADHD. Spośród 11 965 uczestników z celiakią, 1,4% miało także ADHD. Natomiast spośród 401 osób z ADHD, 0,3% miało także diagnozę celiakii.

Te wyniki są wyraźnie wyższe w porównaniu do grup kontrolnych, pokazując, że współwystępowanie ADHD i spektrum autyzmu jest wyższe u osób z celiakią, niż u osób bez celiakii. Naukowcy badali jeszcze wpływ stosowanej diety bezglutenowej na objawy ADHD i spektrum autyzmu. W przypadku autyzmu, nie zauważono wpływu na objawy behawioralne, a w przypadku ADHD zauważono istotne różnice w zachowaniu. Natomiast oba badania były przeprowadzone na niewielkiej liczbie uczestników.

Nie do końca wiadomo co stanowi przyczynę współwystępowania celiakii z zaburzeniami neurorozwojowymi. Naukowcy przypuszczają, że wpływ może mieć na to oś jelita-mózg, natomiast brakuje jeszcze jednoznacznych dowodów, co wymaga przeprowadzenia kolejnych badań. Zwrócono także uwagę na wpływ niektórych obszarów w mózgu, w tym przede wszystkim móżdżku. Stanowi on jeden z istotnych obszarów mających wpływ na ADHD i spektrum autyzmu, a co ciekawe jest on głównym „celem” w celiakii i nadwrażliwości na gluten.

Warto podkreślić, że powszechnie stosowane są zalecenia, żeby eliminować spożycie glutenu u osób w spektrum autyzmu i z ADHD, natomiast obecne badania są niejasne i często wzajemnie się wykluczają. Na ten moment nie ma zaleceń by rutynowo przeprowadzać dietę eliminacyjną u osób z zaburzeniami neurorozwojowymi, bez współwystępującej celiakii, nieceliakalnej nietolerancji glutenu lub alergii na gluten.

Dlatego przed wprowadzeniem diety bezglutenowej, należy przeprowadzić najpierw dokładną diagnostykę. Często poprawa samopoczucia i zmniejszenie objawów następuje po zastosowaniu dobrze zbilansowanej, zdrowej diety z uwzględnieniem spożycia produktów przeciwzapalnych, w tym warzyw, owoców, ryb, produktów pełnoziarnistych itd. W badaniach na temat wpływu żywienia na zaburzenia neurorozwojowe, istotniejszy wpływ może mieć dieta Śródziemnomorska, DASH, MIND i przeciwzapalna.

Depresja i zaburzenia lękowe a celiakia

Spośród 16 300 badanych z celiakią, depresję wykryto u 3,5% pacjentów. W porównaniu do grup kontrolnych, występowanie było istotnie wyższe w grupach z celiakią.

Występowanie zaburzeń lękowych było również istotnie wyższe w grupie z celiakią, niż w grupach bez celiakii i wynosiło 3,7% (badanie na 11 884 uczestnikach).

ChAD i schizofrenia a choroba trzewna

Spośród 14 820 pacjentów z celiakią, 0,2% otrzymało diagnozę choroby afektywnej dwubiegunowej. Nie wykryto istotnych statystycznie różnic między ChAD i celiakią, a grupami kontrolnymi (bez celiakii).

Podobnie jak w przypadku ChAD, nie zauważono wyraźnego związku między schizofrenią lub innymi zaburzeniami psychotycznymi, a celiakią. Spośród 11 741 pacjentów z celiakią, 0,1% miało diagnozę schizofrenii lub inne zaburzenia psychotyczne, co w porównaniu z grupą kontrolną bez celiakii, nie stanowiło istotnej statystycznie różnicy.

Zaburzenia odżywiania i choroba trzewna

Analiza dziewięciu badań nie dała jednoznacznej odpowiedzi na zwiększone ryzyko występowania zaburzeń odżywiania u osób z celiakią, w porównaniu do grupy kontrolnej bez celiakii. Cztery badania łącznie na około 30 000 osobach z celiakią wykazały, że istnieją istotne zależności między celiakią a zaburzeniami odżywiania (0,7%), natomiast w pozostałych badaniach, nie potwierdzono istotnie statystycznych różnic. Autorzy podkreślają rozbieżności między wynikami, co wymaga przeprowadzenia dokładniejszych badań na szerszą skalę.

Celiakia i zaburzenia psychiczne – współwystępowanie

Na podstawie wniosków z metaanalizy, autorzy podkreślają, że udowodnione zwiększone ryzyko występowania spektrum autyzmu, ADHD, depresji, zaburzeń lękowych i być może zaburzeń odżywiania u pacjentów z celiakią, powinno stanowić ważną informacje i wskazówki dla specjalistów w dalszym postępowaniu z pacjentami. Powinno się rozważyć kontrolne badania w kierunku rozpoznania celiakii u pacjentów z powyższymi zaburzeniami psychicznymi i neurorozwojowymi. Wykrycie i postawienie diagnozy celiakii u pacjentów leczących się psychiatrycznie, mogłoby mieć korzystny wpływ na ich jakość życia, poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego.

Celiakia i dieta bezglutenowa – książka

Jeśli interesuje Cię temat celiakii, jej przyczyn, objawów, zdrowia psychicznego i tego jak z nią żyć, przeczytaj moją książkę „Celiakia – dieta bez glutenu”. Opisuję w niej także swoją historię jako pacjentka, która żyje z tą chorobą od lat.

Książkę kupisz w Empiku i innych księgarniach: KLIKNIJ TU

Źródło:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7019223/